In 1956 werd William Faulkner de vraag gesteld wat hij te zeggen had tegen lezers die zijn werk zelfs na twee of drie keer lezen niet begrepen. ‘Lees het vier keer,’ antwoordde hij.
Philip Roth noemde Faulkner (1879-1962) ooit de ruggengraat van de Amerikaanse literatuur en veel schrijvers, onder wie J.M. Coetzee en Maarten ’t Hart, werden diepgaand door hem beïnvloed. Toch is Faulkner in Europa nooit erg populair geweest en verschillend lezers hebben naar verklaringen gezocht voor dit onrecht. Het is niet moeilijk om een verklaring te bedenken. Want wie in Europa leest er graag romans die zich afspelen in het broeierige Zuiden van de Verenigde Staten, waar racisme de moraal bepaalt en waar het verlies van de burgeroorlog nog altijd doorzeurt?
Maar het is niet alleen het decor van Faulkners romans dat veel lezers weerhoudt ze te gaan lezen. Faulkner kan het zijn lezers soms verdomd moeilijk maken. Dat geldt voornamelijk voor de twee romans The Sound and the Fury en Absolom Absolom!. Deze twee ‘real son-of-a-bitches’, zoals hij ze noemde, hielpen Faulkner weliswaar in 1949 aan de Nobelprijs voor literatuur, ze hebben ook de status van ondoorgrondelijk en moeilijk leesbaar. Beide romans zijn nu verkrijgbaar in een prachtige, nieuwe Nederlandse vertaling van de hand van Bartho Kriek. In 2010 verscheen Het geluid en de drift (The sound and the fury) en in augustus van dit jaar was het de beurt aan Absolom Absolom!
Hoe lastig Faulkners werk zijn kan, bleek recent nog eens toen vertaler Kriek in een interview moest toegeven dat hij een eerste poging om Absolom Absolom! te lezen ergens halverwege had gestaakt. Het is illustratief voor hoe het een beginnende Faulkner-lezer kan vergaan; een boek niet uitlezen omdat het te moeilijk is, het vervolgens opnieuw proberen, je erin vastbijten, niet willen opgeven en uiteindelijk zo geraakt worden door de woorden dat je het moet en zal vertalen. Want wie eenmaal besloten heeft Faulkner te lezen zal dat niet gauw vergeten.
Wat maakt Absolom, Absolom! zo ingewikkeld? Ten eerste zijn er de lange zinnen en het vreemde gebruik van interpunctie. Het duurt even voordat je daar aan gewend bent en het gaat waarderen. Ten tweede, Faulkner heeft de merkwaardige neiging om verhalen indirect te vertellen. Zelden of nooit is er een alwetende verteller aan het woord. In plaats daarvan worden gebeurtenissen door personages verteld, vermengd met hun eigen gedachten, interpretaties, suggesties en gebreken. Faulkner leidt de lezer via omtrekkende bewegingen naar de personages toe. Pas na verloop van tijd komen we dichter en dichter bij ze, zo dicht dat je ze denkt te kunnen voelen.
Die indirecte manier van vertellen is in Absolom Absolom! tot in het extreme doorgevoerd. Het eerste hoofdstuk bijvoorbeeld, is het verslag van een oudere vrouw, Rosa Coldfield, dat zij vertelt aan de jonge Quentin. Het zijn haar emotionele herinneringen die een warrig en bovendien onvolledig beeld geven van wat er vroeger gebeurd is. Het slechtste wat je als lezer hier kunt doen, is proberen alles te begrijpen. De flarden van Rosa schetsen een onduidelijk beeld, waar langzaam orde in aangebracht zal worden. Dat hele proces is in de roman bijna net zo belangrijk als het verhaal dat verteld wordt.
Ook bij het beschrijven van zijn personages gebruikt Faulkner een indirecte manier van vertellen. Let bijvoorbeeld eens op hoe de hoofdpersoon Thomas Sutpen wordt beschreven. Rosa Coldfield zet hem neer als een boeman, een ondoorgrondelijke man, zonder gevoel of vermogen tot medeleven, die doelbewust zijn eigen gezin te gronde heeft gericht. Dat afstandelijke, bijna duivelse beeld van Sutpen blijft in de roman heel lang in stand omdat we alleen de gekleurde verhalen horen van hen die hem niet of nauwelijks gekend hebben. Pas later komt er nuancering in dat beeld, wanneer een deel van Sutpens eigen verhaal, zij het via Quentins grootvader, verteld wordt. Op die manier stelt Faulkner het beeld dat iemand van zichzelf heeft tegenover het beeld dat anderen van hem hebben. De vraag hoe de persoon werkelijk is, is daarbij irrelevant geworden.
Het duistere verhaal draait om de ondergang van het gezin Sutpen. Thomas Sutpen is een man van weinig woorden die vanuit het niets met ‘een groep wilde negers’ in het kleine stadje Jefferson aankomt en zich in korte tijd tot een rijke grondbezitter weet op te werken. Hij trouwt met de zus van Rosa, en ze krijgen twee kinderen: Judith en Henry. Door Rosa’s emotionele manier van vertellen weten we meteen al dat het gezin te gronde zal gaan, al begrijpen we nog niet goed hoe. Wanneer Henry gaat studeren maakt hij kennis met de jonge Charles Bon, voor wie hij een innige vriendschap opvat. Bon lijkt de ideale huwelijkskandidaat voor zijn zus Judith maar op het laatste moment maakt vader Thomas bezwaar. De zoon breekt met zijn vader, neemt samen met Charles dienst in het leger ten tijde van de Amerikaanse burgeroorlog en schiet uiteindelijk zijn beste vriend onder de ogen van zijn zus dood. Waarom?
De dramatische antwoorden komen langzaam, maar niet met absolute zekerheid. Zoals gezegd, ze worden jaren later gereconstrueerd door Quentin en zijn studiegenoot. Die poging tot reconstructie geeft het boek een enorme zelfbewustheid, die je welhaast postmodern zou noemen als het boek niet zou zijn geschreven in een tijd dat er van postmodernisme nog helemaal geen sprake was. Bijna voortdurend is de lezer zich bewust dat hij een gereconstrueerd verhaal aan het lezen is. Tegelijkertijd staat dit het inleven in de personages en het opgaan in het verhaal niet in de weg.
De kern van Absolom Absolom! heeft veel weg van een Grieks of Bijbels drama. De titel verwijst dan ook naar het verhaal van Absolom dat beschreven staat in het Oude Testament (Samuel 3). Amnon, zoon van koning David wordt verliefd op zijn zus Tamar, verkracht haar en wordt later gedood door zijn broer Absolom. Koning David kan niets anders uitroepen dan de klagende woorden Absolom, Absolom als hij te horen krijgt hoe zijn gezin te gronde is gegaan.
Faulkner heeft het effect van het Bijbelse drama maximaal weten te benutten. Maar hij heeft er ook nog een aantal elementen aan toegevoegd. De sfeer van het boek is mysterieus, bij vlagen bijna griezelig in de zin van spookachtig, en lijkt erg op die van Engelse Gotische romans uit de negentiende eeuw. Ook het moderne Amerikaanse racisme, het onderscheid tussen zwart en blank, speelt een belangrijke, tragische rol in het verhaal.
Absolom Absolom! wordt doorgaans geïnterpreteerd als een verhaal dat in de kern gaat over de ontwikkeling van de zuidelijke staten van de Verenigde Staten. Dat mag zo zijn, maar zoals Hamlet niet alleen maar over het koninkrijk Denemarken gaat, gaat dit boek niet alleen over het zuiden van de Verenigde Staten. Faulkner bezat een ongekend talent voor het verwoorden van menselijk drama en een groot gevoel voor medemenselijkheid. Dat maakt dat deze roman niet aan tijd en plaats gebonden is.
Absolom Absolom! is één van de vele hoogtepunten in Faulkners oeuvre, maar ook het moeilijkste. Veel lezers zullen zich stuk lezen op de lange zinnen en de verwarrende manier van vertellen. Bij Faulkner is de beste weg dan ook die van de omtrekkende beweging. Een voorbeeld van een goed af te leggen weg begint bij As I lay dying en leidt via Light in August en The sound and the fury naar Absolom Absolom! Faulkner lezen betekent lezen, lezen en blijven lezen. Desnoods vier keer.
